POZIOM PODSTAWOWY

POZIOM ROZSZERZONY

W ZAKRESIE WIEDZY O JĘZYKU

1) co to jest znak i jakie są rodzaje znaków:
a) zna typy znaków (np. ikonograficzne, językowe),
b) wie, co to znaczy, że określony zbiór znaków jest systemem,
c) rozumie istotę języka jako dwuklasowego systemu znaków,
2) jakie są podsystemy języka:
a) zna podsystem fonetyczny, leksykalny
i gramatyczny; wie, co to wyraz, a co forma wyrazowa,
b) zna podstawowe pojęcia leksykalne, słowotwórcze, fleksyjne, składniowe, to znaczy zna podstawy gramatyki języka polskiego,
3) na czym polega bogactwo leksykalne i frazeologiczne polszczyzny i jak je pomnażać środkami rodzimymi:
a) zna pojęcia synonimii, antonimii, polisemii, homonimii leksykalnej,
b) zna podstawowe procesy słowotwórcze polszczyzny,
c) zna definicję i rozróżnia typy frazeologizmów,
d) zna pojęcie neosemantyzacji,
4) co to znaczy mówić i pisać poprawnie:
a) zna pojęcie kultury języka, normy językowej i błędu językowego,
b) zna podstawowe typy błędów językowych (błędy wymowy, odmiany, składniowe, leksykalne, znaczeniowe, frazeologiczne, stylistyczne, ortograficzne i interpunkcyjne),
5) czym różni się polszczyzna mówiona od pisanej, czyli zna podstawowe cechy obu typów języka, wynikające z różnic sytuacji komunikacyjnej,
6) na czym polega społeczne i terytorialne zróżnicowanie polszczyzny:
a) zna pojęcie dialektu ludowego i gwary ludowej,
b) wie, co to są gwary środowiskowe i zawodowe,
c) zna pojęcie regionalizmu językowego,
7) jakie są style współczesnej polszczyzny:
a) zna pojęcie stylu językowego, a także stylów artystycznych i użytkowych,
b) zna podstawowe cechy stylów pisanych (urzędowego, dziennikarskiego, publicystycznego, naukowego) i mówionych (monologowego, dialogowego),
8) co to jest stylizacja językowa i jakie są podstawowe typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja tekstu),
9) co to jest akt mowy i jakie są rodzaje aktów mowy; wie o składnikach aktu mowy, o jego sensie dosłownym i intencjonalnym,
10) jakie są podstawowe funkcje tekstów językowych; zna funkcję komunikacyjną, impresywną, ekspresywną i poetycką tekstu,
11) na czym polega umiejętność przekonywania; co to są zabiegi perswazyjne i nieuczciwe używanie języka:
a) zna pojęcia perswazji językowej i manipulacji oraz etyki językowej,
b) zna językowe środki wykorzystywane w tych zabiegach,
12) na czym polega umiejętność publicznego zabierania głosu oraz zna podstawowe pojęcia retoryczne: pytanie retoryczne, elipsę, metaforę,
13) jak sprawnie posługiwać się polszczyzną w zależności od sytuacji komunikacyjnej:
a) zna zasadę stosowności wypowiedzi,
b) wie, kiedy posługiwać się językowymi odmianami oficjalnymi, a kiedy nieoficjalnymi,
14) na czym polega językowy savoir-vivre, czyli zna sposoby zwracania się do innych, zasady grzeczności, np. w dyskusji, w korespondencji,
15) jakie były najważniejsze procesy językowe w historii języka i jakie ślady pozostawiły one we współczesnej polszczyźnie ( podstawowe procesy fonetyczne,
a także leksykalne - rozwój znaczeniowy wyrazów, zapożyczenia),
16) jakie są językowe rezultaty kontaktów polszczyzny z innymi językami, dawniej i dziś:
a) wie, z jakich języków polszczyzna przede wszystkim zapożyczała środki językowe,
b) zna pojęcia zapożyczenia leksykalnego i kalki językowej (znaczeniowej i strukturalnej),
17) co to znaczy, że język jest wartością, czyli wie, co to jest wartość sama w sobie (autoteliczna) i wartość
użytkowa języka (język jako narzędzie),

W ZAKRESIE WIEDZY O LITERATURZE I KULTURZE

W ZAKRESIE REDAGOWANIA TEKSTÓW

W ZAKRESIE ODBIORU TEKSTÓW KULTURY

1) rozpoznać różne rodzaje znaków w prezentowanych wytworach kultury; rozpoznać, co jest, a co nie jest systemem znaków; wskazać w przedstawionym materiale (na obrazie, rycinie, w tekście, fragmencie filmu) znaki różnego rodzaju,
2) wskazać w tekście określone formy fleksyjne
i połączenia wyrazowe: rozpoznać formy fleksyjne wyrazów różnych części mowy, rozpoznać i nazwać podstawowe związki składniowe,
3) rozpoznać wieloznaczność słowa i odróżnić ją od homonimiczności form; pokazać poprawne i manipulacyjne posługiwanie się wyrazami wieloznacznymi,
4) wyróżnić w tekście związki frazeologiczne i odczytać ich znaczenia,
5) odczytać dosłowne i metaforyczne znaczenia wyrazów,
6) odróżnić tekst językowo poprawny od niepoprawnego,
7) wskazać istotne cechy języka mówionego i pisanego oraz rozpoznać (według określonych cech), czy dany tekst jest mówiony, czy pisany,
8) wskazać i rozpoznać w tekście elementy gwar terytorialnych, zawodowych i środowiskowych,
9) wskazać podstawowe cechy językowe poszczególnych stylów; rozpoznać (według określonych cech), w jakim stylu pisany jest wskazany fragment,
10) wskazać w tekście stylizację; rozpoznać typ stylizacji,
11) odróżnić intencje aktu mowy, np. rozkaz od prośby, pytanie od stwierdzenia; wydobyć ukryte cechy aktu mowy; dostrzec ironię, sarkazm, prowokację w tekście wypowiedzi,
12) rozpoznać funkcje określonych tekstów i wskazać środki językowe służące tym funkcjom,
13) rozpoznać w tekście językowe środki perswazji i manipulacji: odróżnić środki etyczne od nieetycznych, szczerość od nieszczerości wypowiedzi, pokazać określone środki perswazji językowej, wskazać tekst zawierający manipulację językową, odróżnić zdania o faktach od zdań będących interpretacją faktów,
14) we współczesnej polszczyźnie wskazać ślady procesów dawnych; wskazać typy zmian znaczeniowych w wyrazach, np. uabstrakcyjnienie, uogólnienie, zmiana nacechowania,
15) rozpoznać w tekście wyrazy zapożyczone i podać ich polskie odpowiedniki,
16) wskazać konsekwencje nadmiernego zapożyczania do współczesnej polszczyzny elementów angloamerykańskich,

W tekstach publicystycznych i popularnonaukowych: